Κάποτε σφάλλουν και οι σοφοί, (με τον Δημήτρη Α. Ιωάννου), ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ, Ανάπτυξη, σελ. Β4/32, Κυριακή 5 Νοεμβρίου 2023 και ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ, Experts, Τετάρτη 8 Νοεμβρίου 2023.
Ι. “Οι υπολογιστές βρίσκονται παντού εκτός από τις στατιστικές της παραγωγικότητας”. Αυτό λέχθηκε το 1987 από τον μεγάλο οικονομολόγο Robert Solow και έμεινε γνωστό ως το “παράδοξο του Solow”. Μόνο που το “παράδοξο” έχει απαντηθεί, πλέον, με δύο τρόπους.
Πρώτον, διότι αυτό που ο Solow δεν έβλεπε το 1987 δηλαδή αύξηση της παραγωγικότητας, εμφανίστηκε με ορμή στην δεκαετία του 1990, όταν ο ετήσιος μέσος όρος αύξησης της παραγωγικότητας στις ΗΠΑ έφτασε το 2%. Οι μελέτες, αργότερα, έδειξαν πως ο ετεροχρονισμός που ξεγέλασε τον Solow οφείλεται στο ότι το “ανθρώπινο κεφάλαιο” αργεί να αποκτήσει τις δεξιότητες εκείνες που μετατρέπουν την τεχνολογική καινοτομία σε αυξημένη παραγωγικότητα. (Συμβαίνει σήμερα και με την ΑΙ).
Δεύτερον, διότι ο Solow δεν έλαβε υπόψιν του το ότι ο τρόπος που μετράμε την παραγωγικότητα είναι ανεπαρκής σε περιπτώσεις ριζικών τεχνολογικών μεταβολών. Την μετράμε, αναγκαστικά, με χρηματικό ισοδύναμο. Όμως η νέα τεχνολογία δημιουργεί αγαθά τα οποία, ενώ αλλάζουν τη ζωή μας θεμελιωδώς, μπορεί να μην εμφανίζονται ούτε σαν δαπάνη ούτε σαν εισόδημα στις στατιστικές. Σκαλίζοντας κανείς το κινητό του, σήμερα, μπορεί να κάνει σε μισή ώρα, ακόμη και χωρίς την παραμικρή οικονομική επιβάρυνση, πράγματα για τα οποία το 1987 θα χρειαζόταν, ίσως, εβδομάδες δαπανώντας, επίσης, απροσδιόριστα μεγάλα ποσά.
ΙΙ. “Σε εκατό χρόνια, λόγω της αύξησης της παραγωγικότητας, τα εγγόνια μας θα αρκεί να δουλεύουν 15 ώρες την εβδομάδα και θα μπορούν να καλύπτουν όλες τις ανάγκες τους”. Αυτό είπε ο John Maynard Keynes το 1930, πλην όμως δεν συμβαίνει έτσι. O Keynes αστόχησε στην πρόβλεψη του διότι δεν είχε αντίληψη για τον διαχωρισμό της οικονομιας στους κλάδους που λειτουργούν στο “τεχνολογικό σύνορο” και σε εκείνους που (ακόμη) λειτουργούν με παραδοσιακούς τρόπους.
Ο βιομηχανικός εργάτης σήμερα έχει πολύ μεγαλύτερο πραγματικό μισθό από τον βιομηχανικό έργατη του 1930 γιατί έχει πολύ υψηλότερη παραγωγικότητα. Και ο βιολιστής της συμφωνικής ορχήστρας, όμως, ή ο δάσκαλος, έχουν πολύ μεγαλύτερο μισθό από τον βιολιστή ή τον δάσκαλο του 1930, παρά το ότι δεν έχουν αυξήσει καθόλου την παραγωγικότητά τους από τότε.
Εκείνο
που συμβαίνει, και δεν μπορούσε να αντιληφθεί ο Keynes με τις γνώσεις της
εποχής του, είναι πως όσο αυξάνεται η παραγωγικότητα στον τομέα του
“τεχνολογικού συνόρου”, τόσο αυξάνεται και η ζήτηση για τα -θετικής εισοδηματικής
ελαστικότητας- προϊόντα του παραδοσιακού τομέα, που θεωρούνται απαραίτητα για
την ποιότητα ζωής. Με εξισωμένους μισθούς και στους δύο τομείς ώστε να
μεταφέρεται όλο και περισσότερη απασχόληση προς τον παραδοσιακό τομέα. Με
αποτέλεσμα το ποσοστό της απασχόλησης στην βιομηχανία, στον αναπτυγμένο κόσμο,
σήμερα, να είναι μόνο 11%. Ακόμη και αν ανακαλύπταμε το κέρας της Αμαλθείας και
στέλναμε για μόνιμες διακοπές όλους τους εργαζόμενους στην βιομηχανία, οι
συνολικές ώρες εργασίας δεν θα μειωνόταν περισσότερο από 10%.
